Gerard Dou

Sommige schilders hebben de Nederlandse schilderkunst blijvend veranderd. Zo iemand was Gerard Dou, die door zijn uitgesproken voorkeur voor gedetailleerd schilderen niet alleen de basis van de „Leidse school” van fijnschilders legde, maar er ook voor zorgde dat portretschilderijen minder belangrijk werden. Zonder de inspanningen van Dou zou het online museum van the fun part of art een stuk kleiner zijn geweest…

Het leven van Gerard Dou

Gerrit Dou werd geboren in 1613, in Leiden. Gerrit, ja, zijn voornaam was Gerrit, maar omdat die naam internationaal niet zo handig bleek, liet hij zich in zijn volwassen leven liever Gerard noemen. Zijn achternaam is afgeleid van de voornaam van zijn vader, Douwe. Deze Douwe Janszoon was een Fries, die zich in Leiden had gevestigd als glasschilder.

Als jonge jongen bleek Gerard Dou een harde werker, maar erg handig was hij niet. Hij leerde aanvankelijk het vak van zijn vader, glasschilder. Zijn ouders waren bang dat hij door zijn onhandigheid zou verongelukken en spoorden hem mede daarom aan om toch wat met zijn schildertalent te doen. Hij ging in opleiding bij een jonge schilder die vlakbij woonde: ene Rembrandt van Rijn. Drie jaar was hij bij deze meester in de leer, toen verhuisde Rembrandt naar Amsterdam en ging Gerard Dou verder als autodidact.

Net als zijn leermeester legde Gerard Dou zich in zijn eerste jaren toe op het schilderen van portretten. Hij bouwde een goede reputatie op en kon al vroeg leven van zijn kunst. Mensen waren bereid diep in hun buidel te tasten voor een schilderij van Dou. Dat gaf hem artistieke vrijheid.

Gerard Dou legde zich naarmate hij succesvoller was steeds meer toe op gedetailleerd schilderen. Portretten deed hij om die reden steeds minder – hij werkte zo precies dat het voor de geportretteerde vervelend werd om zo lang stil te zetten. Hij ging dus meer genrestukken schilderen, waar hij zijn artistieke talent veel beter in kwijt kon.

Met de focus op gedetailleerd schilderen („fijnschilderen”) en genrestukken zette Dou de toon voor volgende generaties. Zijn manier van werken werd in de 17e eeuw zo’n beetje de standaard. Gerard Dou werd de grondlegger van de Leidse school. De beroemde fijnschilder Frans van Mieris was een leerling van hem.

Gerard Dou overleed in 1675 als een rijk man, hij was ook echt een grote bekendheid in het Holland van de 17e eeuw. Opvallend is dat Gerard Dou nooit trouwde. Hij had dus ook geen nakomelingen, maar in artistieke zin geldt hij toch wel als de „vader” van een belangrijke stroming in de Nederlandse schilderkunst.

Werken van Gerard Dou

Gerard Dou was een echte perfectionist. Tijdgenoten beschreven vol verbazing hoe de schilder in zijn atelier te werk ging – zeer nauwgezet, steeds voorzichtig, bang voor het kleinste beetje ronddwarrelend stof. Gerard Dou liet niets aan het toeval over. Die verbluffende toewijding herken je terug in zijn schilderijen: alles klopt.

In de tijd van Gerard Dou waren er aardig wat kunstenaars die in een paar uur een schilderijtje op een doek konden kwakken, met grove penseelstreken en voorstellingen die weinig verrassend waren. Gerard Dou nam afstand van deze snelschilders, hij liet ziet dat het ook anders kon. Maar daaraan was dan wel een prijs verbonden. Dou kende zichzelf een vast uurloon toe en registreerde hoe lang hij aan een schilderij werkte – dat duurde weken, soms maanden. Zijn schilderijen waren duur en exclusief.

Dat Dou de tijd nam zie je ook terug in zijn kleurgebruik. Door met contrasterende kleuren te werken in zeldzame tinten liet Gerard Dou zien dat hij een echte fijnschilder was. In alles ademt zijn werk zo de visie van Dou op de schilderkunst: een echt schilderij heeft tijd nodig en moet uniek zijn.

Gerard Dou & the fun part of art

De visie die Gerard Dou op de schilderkunst had zorgde ervoor dat zijn aandacht verschoof van portretten naar genrestukken. Een schilderij kostte niet alleen tijd om te maken, het kostte ook tijd om het te bekijken, je kon het lezen als een boek. Bas Zevenbergen leest dat boek aan je voor in de video’s die we van het werk van Gerard Dou en andere fijnschilders maakten. Deze kunst biedt een fascinerend inkijkje in onze geschiedenis. De tijd nemen, dat is the fun part of art.