Jan Steen

Hij is één van de beroemdste Nederlandse schilders: Jan Steen. Toch, als het aan Jans vader had gelegen, was zijn zoon geen schilder geworden, maar bierbrouwer. De gezellige chaos van een kroeg is in Steens werk dan ook nooit ver weg. Het zijn levendige schilderijen, vol van symboliek; Steen schilderde met een scherp oog voor het menselijke. Zijn humor prikkelt nog steeds, dat is te zien in the fun part of art.

Het leven van Jan Steen

Jan Steen werd geboren in 1626 of 1627 – de precieze datum kennen we niet. Zijn geboortestad was Leiden. Zijn ouders heetten Havik Janszoon Steen en Lijsbet Wijnbrantsdochter Capiteyns, welvarende Leidse burgers, maar wel katholiek in een tijd dat het protestantse geloof dominant was. Jan was hun oudste zoon en daarmee de gedoodverfde opvolger van zijn vader, die bierbrouwer was. Als kind bleek echter al wel dat Jan een opvallend talent voor tekenen en schilderen had en net wat minder aanleg voor het leven in de brouwerij.

Een aantal zaken uit het leven van Jan Steen zijn onduidelijk. Dat we zijn geboortedatum niet kennen hangt samen met zijn katholieke achtergrond, de katholieke dooparchieven uit die tijd zijn niet bewaard omdat het katholicisme in Holland werd onderdrukt. Desondanks heeft Jan Steen altijd aan zijn geloof vastgehouden.

Bij wie Jan Steen als kind het tekenen en schilderen leerde weten we ook niet precies, namen die in dit verband genoemd worden zijn die van Adriaen Brouwer en Adriaen van Ostade, beiden uit Haarlem. Jan Steen had een familieband met Jan Lievens. Zeker is dat hij als jongvolwassene Jan van Goyen goed kende, hij trouwde namelijk met diens dochter Grietje, in 1649. Grietje van Goyen was zelf weer bevriend met Jans zus, dus mogelijk leerden ze elkaar zo kennen, maar het kan natuurlijk ook dat Jan Steen bij Jan van Goyen in de leer was en zo zijn hart aan de mooie Grietje verpandde.

Jan en Grietje verhuisden na hun huwelijk naar Den Haag, waar hun oudste kinderen geboren werden. In 1654 trokken ze naar Delft, waar Jan een brouwerij zou overnemen – zo trad hij toch in de voetsporen van zijn vader. Maar voor dit beroep was hij kennelijk niet geschikt, de brouwerij ging al snel failliet. Geldzorgen bleven Jan Steen zijn hele leven achtervolgen. Later bezat hij een horecagelegenheid in zijn geboortestad Leiden, na 1660 trok hij naar Haarlem, waar hij redelijk succesvol werd als kunstschilder.

Grietje overleed in 1669. In 1670 ging Jan in zijn ouderlijk huis in Leiden wonen, dat hij als oudste zoon erfde. De weduwnaar Jan Steen trouwde in 1673 met Maria van Egmond, die zelf ook weduwe was. Met haar kreeg hij in 1674 nog een zoon, zijn zevende kind. De kinderen van Jan Steen poseerden veel voor zijn schilderijen, hun gezichten komen dus terug in zijn werk. Zo hoefde Jan Steen geen dure modellen te betalen, het schildersvak werd een soort familiebedrijf. De inkomsten liepen alleen na 1674 weer terug nadat de economie van Holland in zwaar weer kwam. In 1679 overleed Jan Steen, hij werd begraven in de Pieterskerk te Leiden.

Werken van Jan Steen

Jan Steen was een productieve schilder. Er worden honderden schilderijen en tekeningen aan hem toegeschreven. Tijdens zijn leven verdiende Jan Steen zeker geld met de verkoop van zijn werk, maar rijk werd hij er niet van. Misschien mede daarom, en door zijn beroepsmatige achtergrond als brouwer en horeca-ondernemer (zij het niet erg succesvol), bleef hij vertrouwd met het leven van de gewone man. Op zijn schilderijen zien we het leven van gewone mensen uit de 17e eeuw, een uniek inkijkje in hoe het er toen aan toe ging in de Hollandse steden.

Een aantal thema’s uit Jans persoonlijke leven keert terug in zijn werk. Jan was katholiek en bleef dat zijn hele leven, ook al was het voor maatschappelijk succes handiger om protestants te zijn. Daaruit spreekt een principiële inslag en ook wel trouw aan zijn familie, aan de traditie. Het conflict tussen katholieken en protestanten komt op schilderijen als Het Driekoningenfeest en Het Sint-Nicolaasfeest subtiel tot uiting. Hierin herkennen we ook de spottende humor van Jan Steen. Hij nam mensen graag op de hak, maar maakte toch geen karikaturen van ze. Zijn werk ademt veel warmte en oprechte interesse. Ook zichzelf spaarde hij niet, integendeel, op meerdere van zijn schilderijen is Jan Steen zelf aanwezig en dan niet bepaald in een heldenrol.

Niet verwonderlijk voor een bierbrouwer: de drank speelt ook een rol in het werk van Jan Steen. Uit beschrijvingen van zijn leven komt naar voren dat de schilder er zelf ook zeker niet in spuugde. De gevolgen van dronkenschap maakte Jan helder zichtbaar op het schilderij De wijn is een spotter en Het dronken paar, maar ook op andere schilderijen vloeit de drank rijkelijk.

Jan Steen schilderde ook portretten in opdracht en verder Bijbelse voorstellingen, maar zijn genrestukken zijn het bekendst en ook wel het interessantst, door de levendigheid, de zelfspot en het realisme.

Jan Steen & the fun part of art

The fun part of art neemt je mee naar het dagelijks leven van de 17e eeuw, zoals Jan Steen dat zo prachtig vast wist te leggen. De symboliek van zijn genrestukken vertelt ons veel over de maatschappij van toen. Bekijk de video’s waarin alle details aan bod komen. Zo leer je de schilderijen van dichtbij kennen en een stukje van onze geschiedenis. Jan Steen had een spottersoog dat niet alleen goed om zich heen keek, maar ook ver vooruit. Daarom weten zijn schilderijen ons vandaag de dag nog te raken. Dat is the fun part of art.